A Wien HHStA, MEA RTA 8/Konv. 1, fol. 488r–491v (Kop.); DV v.d.Hd. Jonas’ fol. 491v: Responsum domini Granvellani aliorumque commissariorum et ministrorum caesareae Mtis in negotio ducis Juliacensis Romanorum regiae Mti datum. Lectum ordinibus imperii in consilio die 28. Martij anno etc. 43.

B Hannover NLA, Celle Br. 38, Nr. 148, unfol. (Kop.); AS wie DV in A.

Teilw. Druck: L. Groß/R. von Lacroix, Urkunden, Bd. 1, Nr. 300, S. 204–206.

Franz. Übersetzung: E. de Borchgrave, Histoire des rapports de droit public, S. 146–148.

Cum super iis, quae sacri imperii ordines regiae Mti exposuerunt supplicaruntque [Nr. 212], ut consilium opemque impartire dignaretur, quo bellum inter caesaream Mtem et ducem Clivensem motum amicabili via componatur, eidem regiae Mti cum domino Granvellano aliisque commissariis ac ministris imperialis Mtis et sermae reginae Mariae antea conferre ipsorumque sententiam super ea re cognoscere visum fuerit, eam illi paucis Mti suae exponere non recusabunt.

Id autem inprimis haud ignorare sacri imperii ordines arbitrantur caesaream Mtem irrefragabile ius in ducatu Geldriae et comitatu Zutphaniae ipsis Ratisponae proximis comitiis [1541] amplissime exposuisse [RTA JR Bd. XI, Nr. 227] eoque propriis literis ac per heraldum ducem Clivensem solemniter evocasse ac ad videndum ius suae Mtis coram statibus deduci atque exponi personaliter eum comparere mandasse [RTA JR Bd. XI, Nr. 222] et sufficientem quoque ad id securitatem obtulisse, contra autem illum non modo in eius modi personalis citationis contemptum [RTA JR Bd. XI, Nr. 226], verum etiam quo se magis caesari adversum ostenderet faceretque, eodem tempore in Franciam abiisse ac ibi cum hostibus caesareae Mtis matrimonium affinitatemque contraxisse et eius praetextu ad velandas perniciosas contra caesaream Mtem conspirationes usum esse.

Et quanquam tunc ipsius Clivensis commissarii scripto se responsuros iactarent [RTA JR Bd. XI, Nr. 228, Nr. 231, Nr. 235], attamen id (quod quidem ad caesareae Mtis noticiam pervenerit) nequaquam factum fuit sive in comitiis Spirae [RTA JR Bd. XII, Nr. 274b]sive hic novissime celebratis [RTA JR Bd. XIII, Nr. 122], verum ille in contemptum caesareae Mtis ac statuum iniusta occupatione contumaciter perstitit et solum in hoc conventu ab eius commissariis defensio quaedam est exhibita [Nr. 204], quae tamen, si propius inspiciatur tam in facto quam in iure, evidentissime erronea ac falsa esse comperietur, quemadmodum etiam status ex brevi eiusmodi defensionis confutatione nomine caesareae ac reginalis Mtis oblata [Nr. 210, Beilage 1]aperte intelligere possunt. Ex quibus certe omnibus unicuique facile cernere licet deinceps neque convenire neque opus esse, ut de clarissimo evidentissimoque iure suae Mtis in praedicto ducatu ac comitatu ulla disputatio ulterius moveatur.

Hic accedit, quod in recenti memoria ordines habere credimus, quam fraudulenta periculosaque dissimulatione anno superiore dux Clivensis, regi Francorum confoederatus, immissis in Brabantiam hostiliter ministris suis terras caesareae Mtis devastaverit. Item illud etiam ordines perpendere velimus, quo pacto idem dux inducias, ad intercessionem archiepiscopi Coloniensis et landtgravii Hessiae, rogatu suo a serma regina Maria etc. Lovanii admissas, servare recusaverit [Nr. 204, Beilagen 4 und 5] ac illis temere reiectis fraudulento consilio contra bonam fidem, cum reginam ipsis confisam militum suorum partem dimisisse exercitumque solvisse animadvertisset, non sine insigni praefatorum principum contemptu bellum persequutus sit totaque hyeme cum gravibus comminationibus importune id continuaverit serenissimamque reginam in denuo conducendis retinendisque ob necessariam defensionem hyberno tempore militibus magnis sumptibus affecerit et non solum nullas interea inducias ultra paucissimos novemque dies admittere voluerit, verum etiam iis aegre impetratis primo tamen ipsarum die missis in Brabantiam militibus violaverit, unde tamen non sine suo dedecore damnoque repulsi fuere.

Ut, ne hic reliquorum factorum ipsius ducis seriem recensere cogamur, ad ea nos impraesentiarum referemus, quae duabus scripturis per commissarios sermae reginae exhibitis ordinibus exposita fuere [Nr. 202, Beilagen 1 und 2], unde liquido apparet ducem hunc Clivensem per summam iniuriam maxima cum malignitate nulla de causa insigni etiam ac intolerabili ingratitudine sine ulla diffidatione bellum fraudulenta dissimulatione imperatori, supremo domino suo, sub alieno nomine intulisse et, quod gravius est, perturbandae totius rei publicae christianae regi Gallorum auctorem extitisse, incredibiliaque damna haereditariis ditionibus caesareae Mtis inflixisse ac postremo impedivisse quominus personaliter cum suis copiis omnibusque viribus Hungaricae expeditioni adversus Turcas interesse caesar potuerit, unde quanta non tantum Germanicae nationi, verum etiam universis christianis incommoda acciderint et adhuc eventura timeantur nimis proh dolor omnibus notum ac manifestum est.

Quibus quidem de causis consiliarii ac ministri caesareae Mtis ac sermae reginae sperabant ac aequum omnino ducebant, ut iis quae per ipsos nomine caesareae Mtis ac reginae exposita petitaque fuerunt ordines imperii haud gravatae aut cunctanter assensum tribuerent ac postulatum adversus ducem Clivensem auxilium decernerent, quo is videlicet ad aequitatem redigeretur istiusque contra caesaream Mtem et imperium rebellionis perturbatae violataeque communis in Germania pacis cum maximo totius rei publicae christianae detrimento reiectis ipsius vanis iniustisque querimoniis poenas dare cogeretur.

Verum quando nihilominus statibus pro illo adhuc intercedere placuit (licet eum favorem minime promereatur), arbitrantur tum commissarii, quod imperator ac regina contemplatione praesertim vestrae regiae Mtis petentibusque id statibus ad amicabilem tractatum per media rationi aequitatique congrua condescendere non recusabunt, ita videlicet, quod praedicti ducatus Geldriae ac comitatus Zutphaniae evidentissimo irrefragabilique iure ad caesaream Mtem (ut praefertur) spectantes, ob quorum etiam iniustam occupationem detentionemque continuandam praefatus dux Clivensis cum hostibus caesareae Mtis nova ea foedera contraxit, regem Gallorum ad bellum cum caesarea Mte renovandum excitavit tantorumque istorum malorum, quae Germaniae imminent, causam praebuit, sine omni tergiversatione restituantur ac ulterius status cum vestra serma Mte de talibus mediis cogitent atque dispiciant proponantque, per quae caesareae suae Mti de gravissimis damnis Brabantiae proxima aestate illatis caeterisque querelis et bellorum impendiis iuxta petitionem commissariorum caesareae Mtis atque reginae satisfieri ad haec per ducem Clivensem tot modis concitata caesareae Mtis indignatio placari totumque id negocium ad foelicem finem optatamque pacem perduci possit, qua in re praedicti caesareae Mtis ac sermae reginae consiliarii et commissarii operam suam lubenter et officiose impendere offerunt.

Quod si vero dux Clivensis illiusve ministri in tam iustam aequamque oblationem condescendere recusabunt, petunt consiliarii supradicti, quatenus status imperii (viso iure tam aperto ac irrefragabili caesareae Mtis necnon inexcusabili iniuria et offensa praedicti ducis, ex qua Germania totaque res publica christiana tantum accepit incommodi et adhuc ob impedimentum caesareae Mtis contra Turcham acceptura est) velint suae Mti contra hostem et rebellem suae Mtis et imperii auxilio esse, quo iniuria suae Mti illata reparetur et debite emendetur, prout orator generalis suae Mtis caesareae praedictos status in sua oratione plenius requisivit.