A  Krakau Bibl. Czart., Hs. 282, S. 665–675; ÜS S. 665: Legatio ad caesarem catholicum Carolum V. a Sigismundo primo rege Poloniae data Stanislao Macijeowski [sic!], 1541 28. Marcij2.

B  koll. Breslau Bibl. Ossol., Ms. II/179, fol. 84r–88v; ÜS fol. 84r: Legatio a Sigismundo primo, rege Poloniae ad caesarem Carolum V., data Stanislao Macigewski, aulico regio Vilnae, 28. Marcij 1541.

C  koll. Krakau Bibl. Czart., Hs. 278, pag. 614–626; ÜS pag. 614:Legatio ad caesarem catholicum V. [sic!] a Sigismundo primo rege Poloniae data Stanislao Maciejowski, 1541 28. Martij.

Sacra imperatoria et catholica maiestas, serenissimus princeps et dominus meus, dominus Sigismundus Dei gratia rex Poloniae etc., dominus meus clementissimus, sacram maiestatem vestram, fratrem et consanguineum suum, charissimum et maiorem cumprimis honorandum plurima salute impartit. Laeta omnia et felicia haud aliter atque sibi ipsi sacrae maiestati vestrae ex animo precatur et optat, illud imprimis, ut sublatis religionum dissidiis, placatis christianorum animis, reconciliata inter principes gratia et statuat in his comitiis aliquid, quod ad rem publicam christianam a gravi metu et periculis, quae impendere illi videntur, asserendam pertinebit et, quod de re tanta statuerit, id Christo opitulante ad optatum exitum perducat, quo et suo nomini gloriam sempiternam et toti orbi christiano diu iam desideratam pacem parere possit et tranquillitatem. Porro dedit mihi negotium serenissimus princeps meus, ut aliis quoque de rebus nonnullis coram sacra maiestate vestra verba facerem, de quibus, priusquam ordiar aliquid, has me illi fidei litteras offerre iussit3.

Sacra imperatoria catholica maiestas, non dubitat serenissimus princeps et dominus meus, quin memoria teneat sacra maiestas vestra, quo tempore illustris dominus Albertus dux Prussiae in fidem serenissimi principis mei, regis Poloniae, se contulit, in qua maiores quoque eius ordinis in Prussia magistri, antequam rebellare nonnulli ex eis coepissent, semper fuisse certius est, quam ut ambigere quisquam possit4. Quanto studio contenderit maiestas domini mei, ut ne fraudi id esse vellet sacra maiestas vestra illustri domino duci Prussiae, quod suum fecisset officium atque ad fidem eius et authoritatem redisset, cui maiores quoque eius ordinis magistri subiectionis et fidelitatis iusiurandum semper praestabant, priusquam ex eis aliqui officii sui obliti, quibus armis contra christianis nominis hostes uti debebant, ea egregii fidei christianae propugnatores ad profundendum sanguinem christianum in ipsos dominos suos, serenissimos Poloniae reges, ulciscente Deo eorum audaciam convertere coepissent. Iam tum subolfecerat maiestas domini mei esse non neminem, qui cuniculis quibusdam illustrem dominum, Prussiae ducem, apud maiestatem vestram oppugnare atque eum in odium illius adducere conaretur. Qua re verita, ne quid malevolorum conatus isti proficerent, cum per oratorem suum, qui tum temporis agebat apud sacram maiestatem vestram, reverendissimum dominum Joannem tum Culmensem, nunc Varmiensem episcopum, tum per litteras egit cum sacra maiestate vestra atque ab illa petiit, ne quid a malevolis persuaderi sibi pateretur, quod alienum esset ab ea coniunctione, quae sacrae maiestati vestrae cum serenissimo principe meo arctissima intercedit.

Ita discessum fuit tum a sacra maiestate vestra, ut se flexisse animum illius serenissimus princeps meus existimaret ac bonam spem conciperet fore, ut nemo negotii quicquam exhibere illustri domino duci auderet, cum subito praeter spem et expectationem maiestatis eius proscriptio lata est a iudice camerae maiestatis vestrae imperialis neque ea recepto et usitato more perscripta, sed in qua illustris dominus dux contumeliosius erat tractatus quam dignitas eius ferre videbatur. Tulit id graviter serenissimus princeps meus pro eo, ut debuit, quodque acciderat, tum subito principi suo tum sororis germanae filio id sibi ipsi factum interpretabatur seque eadem qua illum aspersum esse infamia indicabat. Sed conscius sibi egregiae semper voluntatis summique studii sui cum erga sacram maiestatem vestram tum erga serenissimum dominum Romanum regem, fratrem eius ac maiestatis vestrae erga se animum ex suo in illam metitus [sic!] adduci nunquam potuit, ut crederet, quod erat a iudicio camerae prosciptionis decretum latum, id aut sciente aut consentiente maiestate vestra latum esse.

Itaque misit ad illam mag[nificum] dominum Petrum Opalinski, castellanum Gnesnensem, serenissimi filii sui curiae magistrem, ut quereretur coram sacra maiestate vestra, quae tum fuit Bononiae, de iudicio camerae suae imperialis, quod sibi tantum sumere ausum est, ut, in quem iuris nihil haberet, in vasallum principem serenissimi domini mei proscriptionis decretum ferre auderet, atque ut una peteret a sacra maiestate vestra, a –quo decretum hoc a non suis latum iudicibus inductum vellet et antiquatum, sacra maiestas vestra–a pro innata bonitate facilitateque sua comem se illi et affabilem praebuit et in spem bonam domino oratore erecto ad comitia imperialia totam causam hanc reiecit. Subsecutae sunt non unae litterae serenissimi principis mei cum aliis ex locis tum superiori aestate hac Vilna datae, quibus hoc ipsum contendit a sacra maiestate vestra, ut rescinderet decretum a non suis iudicibus latum. Sacra maiestas vestra litteris benigne scriptis itidem in haec imperialia comitia rem reiecit, de quibus cum serius esset facta certior maiestas domini mei, quoniam verebatur, ut quem misisset nuntium, is comitiorum diem hunc obire tempori posset, iterum eadem de re scriptis litteris egit cum sacra maiestate vestra5. Sed admonitus postea prorogationem esse factam comitiorum, ita ut tempori venire posset nuntius, si quem maiestas eius mittere decrevisset, mihi provinciam hanc imposuit utque sacram maiestatem vestram rogarem mandavit, quo tot petitionibus serenissimi principis mei locum tandem aliquando dare dignetur.

Quo animo semper fuerit, quo studio quam egregia voluntate et erga sacram maiestatem vestram et erga serenissimum dominum fratrem eius princeps meus et dominus clementissimus, quam non modo retinendam, verum etiam omnibus officiis et propinquitatis etiam vinculis arctioribus augendam et amplificandam curaverit eam necessitudinem, quae ei a vita est cum sacra maiestate vestra, non est illi procul dubio obscurum. Nulla regna, nullae opes, nullae dignitates tanti ei unquam fuerunt, ut eorum causa diremptam vellet amicitiam, quae vetus illi cum sacra maiestate vestra cumque domo illius universa est constituta. Si quando ultro fuerunt delata ad serenissimum dominum meum ea, quae multitudinis iudicio sunt amplissima, ad quae alii summo conatu, magnis periculis, ingenti sanguinis profusione pervenire contendunt, contempsit omnia serenissmus princeps meus, repudiavit, pro nihilo duxit, non quod per se contemnenda ea existimaret aut parum in eo animi esset ad ea, si res postularet, armis etiam vendicanda, sed quod pluris quam haec omnia faciebat coniunctionem, quae illi cum sacra maiestate vestra cumque serenissimo domino fratre eius intercedit, vilia ei fuerunt haec omnia cum illa comparata neque tanto unquam fuit studio regni sui finium propagandorum, quanta semper ardebat cupiditate amicitiae huius amplificandae et arctioribus vinculis constringendae.

Neque vero b –erga solam–b sacram maiestatem vestram serinissimumque dominum fratrem eius tali fuit et est animo serenissimus princeps meus, sed quotquot sunt ex reverendissimis et illustrissimis dominis principibus electoribus lateri sacrae maiestatis vestrae assidentibus ceterisque illustribus dominis Germaniae principibus eos omnes testes sibi futuros apud maiestatem vestram confidit, quod non modo nunquam offenderit eorum quemquam ulla re, sed singulos etiam omnibus amicitiae officiis plerosque omnes affinitate sibi coniunctos habere studuerit. Hoc ergo animo cum esse perspiciat serenissimum principem meum et erga se et erga serenissimum dominum fratrem suum et erga reverendissimos et illustrissimos dominos Germaniae principes, qui sunt sub imperio sacrae maiestatis vestrae, ita sibi persuadet serenissimus princeps meus, si quid ultro etiam donari sibi peteret a sacra maiestate vestra tanto studio petenti nunquam eam in animum inducturam, ut negaret. Nunc non hoc petit de suo, ut det aliquid sacra maiestas vestra, quod proprium est serenissimi principis mei, id ut bona cum venia tranquille possidere liceat eum, cui semel concessit maiestas eius, id vero maiorem in modum petit, non permittat sacra maiestas vestra quenquam alienis inhiare, suo quenquam contentum vivere cogat.

Quod si quis eius se ordinis esse existimet ad propagandam fidem christianam ad fines christiani orbis propagandos, is iurisiurandi atque officii sui memor non in christianos arma sua convertat, non christianum sanguinem profundere, non civile bellum gerere conetur, sed cum, quod sine magno animi mei dolore commemorare non possum, nimium iam progressus sit hostis christiani nominis sempiternus et ulterius in dies progrediaturc, illum a christianorum finibus arceat, contra illumd magisterium suum exerceat, contra illum, quod verbo profitetur, id se re esse ostendat, an non ea res lacrimis omnium et commiseratione digna est, cum cervicibus nostris impendere videamus potentissimum hostem, cum oculis ipsi nostris cernamus summum in periculum et discrimen adductam esse universam rem publicam christianam, cum tantum non vocem illius supplicem audiamus, ut depositis odiis et inimicitiis ac sincretismo facto ad eam tuendam et defendendam accurramus, essee nihilominus qui alienis sibi vendicandis, civile bellum excitare et fraterno sanguine manus suas madere maluit. Id si quicumque tandem christianus princeps conaretur, quis est, qui conatum hunc eius non improbandum duceret. Nunc vero ferendum ne est id eos moliri potissimum, qui se ordini eius magistros profitentur, qui non ad impugnandam, sed ad propugnandam christianam rem publicam dicitur esse constitutus. Sed vetus haec fuit semper eorum consuetudo. Nam quoad in serenissimi domini mei terris Prussiae hoc genus magistri fuerunt, ita se gesserunt, ut contra infideles gladium nunquam strinxerint, sed plurimis eorum opera sanguis christianus saepe sit profusus. Huic ordini acceptum ferre debet sacra maiestas vestra, quod nunc tanto versatur in discrimine tota res publica christiana. Nam si per hunc ordinem licuisset serenissimi principis mei maioribus in christiani nominis hostes convertere vires suas, nunquam eo progressi essent, quo proh dolor progressos nunc videmus, non aeque nunc essent toti orbi christiano formidolosi. Sed perinde se gerebat semper ordo is, ut si non ad impediendos modo christianos, quominus arcere possent infideles, verum etiam ad eos ultro bello lacessendos ad sanguinem eorum hauriendum constitutus esset. Itaque tanti non sunt terrae istae omnes Prussiae, quanti earum causa labores suscepti, quanti sumptus impensi, quantae christianorum caedes factae sunt.

Rogat et obsecrat sacram maiestatem vestram serenissimus princeps meus, ut finem tandem caedium istarum, finem esse iubeat profundendi sanguinis christiani. Nam si quis erit, qui illustrem dominum Prussiae ducem armis vellet lacessere, intelligit sacra maiestas vestra nequaquam licitum fore serenissimo principi meo, ut cum omni ope sua non adiuvet, quem duplici nomine defendere est obstrictus cum quod subditus eius princeps tum quod sororis est filius. Quo quidem nomine, cum ne a vestra quidem sacra maiestate vestra alienus esse debeat, cum et illam attingere necessitudine videatur, aequum est, ut vel huius necessitudinis causa decretum hoc proscriptionis abrogari iubeat neque necessarium suum armis alicuius peti aut vim ei aliquam inferri patiatur. Id si provisum erit opera maiestatis vestrae, adeo studet paci et tranquillitati serenissimus princeps meus, adeo abhorret animus eius a christiani sanguinis profusione, ut haud aliter sit de hac illius erga se liberalitate interpretaturus quam si non vulgari aliquo a sacra maiestate vestra affectus esset beneficio, erga quam talem se vicissim praestabit ut non aliud quam amoris et benevolentiae cum illa certamen suscepturus atque in eo principatum semper sit appetiturus6.

Declaravit hoc serenissimus princeps meus quam nihil ei una hac re sit et antiquius, ut omni ratione retinere posset amicitiam, quae cum sacra maiestate vestra ei summa est in motibus istis Hungaricis, in quibus qualem se gesserit erga serenissimum dominum fratrem sacrae maiestatis vestrae, quam nullum erga eum amicissimum hominis officium praetermiserit, mavult maiestatem vestram ex serenissimo domino fratre suo quam me commemorante cognoscere.

Illud etiam atquef etiam admonendam putavit sacram maiestatem vestram, ut una cum serenissimo domino fratre suo cumque iis, qui latus illius cingunt, reverendissimis et illustrissimis principibus afflicto et calamitoso summumque iam in periculum adducto regno Hungariae omni via, ratione, consilio prospiciant et cunctis imperii viribus atque opibus mature succurrant, cum enim sit hoc quasi propugnaculum quoddam et antemurale orbis totius christiani, si quid actum de eo esset. Si, quod procul Deus omen avertat, in christiani nominis hostium potestatem pervenisset, quis tandem foret, qui impetum eorum ferre, quive prohibere furorem eorum posset, quominus libere, quacumque vellent, in omnes christianorum provincias pervaderent et in quibuscumque vellent crudelitatem suam expromerent. Instet itaque nunc atque urgeat sacra maiestas vestra pro ea authoritate, quam in toto orbe christiano summam obtinet, ut fidei religionisque dissidia tollantur, ut privatae inimicitiae deponantur, ut odia intestina restringuantur atque in rixarum, irarum, contentionum locum ea, quae propria christianorum virtus esse debet, charitas succedat, ut reconciliata inter omnes gratia firmaque pace et concordia facta, cum unum corpus omnes, unus animus effecti fuerint, eveniet illud, quod est in scripturis, ut unus persequatur mille et computetur pro decem millibus. Nam quemadmodum varietas haec et disiunctio et opinionum et animorum magnas clades atque incredibiles calamitates rei publicae christianae invexit, ita non aliunde remedium his malis expectari potest quam ex unitate et concordia, qua etiam parvae res crescunt, ita ut discordia maximae dilabuntur.

Dedit mihi praeterea in mandatis maiestas domini mei, ut reducerem sacrae maiestati vestrae in memoriam, quod cum proximo superiore anno per nuntium ad maiestatem vestram missum petitum esset ab illa tum serenissimi domini regis Poloniae quam serenissimae dominae reginae coniugis eius charissimae nomine, ut, quod ius habet serenissima domina regina in certis civitatibus ducatus Mediolanensis, de eo cognoscere maiestas vestra dignaretur, quo facilius ad id serenissima domina regina pervenire posset, sacra maiestas vestra benigne polliceri ac in aliud tempus rem differe dignata est. Rogat nunc serenissimus princeps meus, ut diem aliquem praefiniat, ad quem cum iuribus suis aliquem mittere possit, quo tandem aliquando ad suum pervenire queat7.